17 oktober 2013

Wandeling door de heerlijkheid Leur

Capellen Hof, tegenwoordig een B&B

Leur is één van de kleinste plaatsjes – eigenlijk niet meer dan een buurtschap – in de regio Nijmegen, vlakbij Wijchen. Maar wel een buurtschap met een zeer lange historie. Fietsend door Leur springt het kerkje het eerst in het oog. Je hoeft geen kenner te zijn om te zien dat het kerkje een lange historie achter zich heeft, daarmee de geschiedenis van Leur weerspiegelend.

Schitterende boerderij in "de heerlijkheid"

Al in de vroege middeleeuwen is de zandrug in Leur (toentertijd Lore) bewoond. Al vroeg heeft er ook een houten kerkje gestaan. Later werd het kerkje uit steen opgetrokken. Ook daarna is het kerkje nog diverse malen verbouwd, al naar gelang de beheerders ervan. Wie langs de kerk naar achteren loopt komt bij een heuvel. Zeker is dat deze heuvel dienst heeft gedaan als “vliedberg”, een vluchtheuvel om de bewoners en hun levende have tegen overstromingen van de Maas.

Het vermoeden bestaat echter dat eronder de resten liggen van een motteburcht uit het begin van de middeleeuwen. Een motteburcht is een voorloper van de stenen burchten die later werden gebouwd. Een Motteburcht bestaat uit een omheinde en omgrachtte heuvel met daarbinnen bebouwing. De omheining was aanvankelijk van hout, later van steen. Duidelijk is op de afbeelding de scheiding te herkennen tussen de burcht zelf en het minder beschermde voorterrein. Een principe dat we bij latere burchten terug vinden (denk aan het kasteel Doornenburg, waar de voorburcht nog vrijwel geheel intact is).
Het belang van Leur (en z’n motteburcht) wordt duidelijk als we ons realiseren dat het op de oude weg van Nijmegen naar Den Bosch ligt, waarbij het vlakbij de grens (de Maas!) lag tussen Gelre en Brabant.

Aangenomen wordt dat het weiland tussen het kerkje en de Leurse hof de plaats is waar de “voorburcht” zich bevond.

In de Vroege Middeleeuwen slaagden enkele adellijke grondbezitters erin om steeds meer politieke, economische en juridische macht te verwerven. Ze noemden zich 'heer' en hun gebied heette 'heerlijkheid'. De heer woonde in een kasteel, van waaruit hij zijn gebied bestuurde. Zo ook bij Leur in het Land van Maas en Waal.

Heerlijke rechten
Zo'n heerlijkheid bestond vooral uit een hoeveelheid rechten, zoals het recht om orde te handhaven, rechtspraak toe te passen en belasting te innen. Ook het jachtrecht, visrecht en molenrecht hoorden daarbij. Vaak waren de heren alleen verantwoording verschuldigd aan de koning of de keizer, dus niet aan een hertog of graaf.

Leur
Het Land van Maas en Waal telde verschillende van dit soort heerlijkheden. Als een van de weinige heeft Leur haar karakter als landgoed kunnen bewaren. Leur hoorde in de Middeleeuwen tot het aartsbisdom Keulen. In 1311 kwam Leur in het bezit van Cisterciënzer monniken, die de woeste grond ontgonnen en geschikt maakte voor de landbouw. Eind 18e eeuw is een landgoed aangelegd met park in romantische landschapsstijl. Opvallend zijn de grote, statige lanen met prachtige eiken en beuken.

Motte
Naast de kerk staat een geheimzinnige heuvel.

Kerkje

Waarschijnlijk is het een motte, een kunstmatig opgeworpen heuvel waar een houten burcht op stond. Mogelijk is de motte aangelegd in de 11e eeuw, in opdracht van de aartsbisschop van Keulen. Later is de heuvel gebruikt als vliedberg, een vluchtplek voor bevolking en vee tijdens overstromingen.

Kerk

Ligging

Leur is één van de kleinste dorpjes in het Land van Maas en Waal en heeft een beschermd dorpsgezicht. Vele woningen, hoofdzakelijk boerderijen, zijn dan ook beschermd monument. Het dorp is goed bereikbaar via de A50.

Gebruik
Behalve voor de eredienst is de kerk zeer geschikt voor huwelijks- en gedenkdiensten, concerten, culturele bijeenkomsten en voordrachten. Op losse stoelen in het koor en banken in het schip is plaats voor meer dan 120 bezoekers. Sinds 1987 is de Stichting Vrienden van de Kerk te Leur verantwoordelijk voor beheer en exploitatie van de kerk, die een geliefd decor voor huwelijkssluitingen is geworden. Artikelen van de kerk als een boekje over de geschiedenis van de kerk, ansichtkaarten en pentekeningen zijn in de kerk te koop. Inlichtingen: de heer Van Capelleveen.

Geschiedenis
Het middeleeuwse karakteristieke kerkje van Leur, omringd door eikenbomen op een verhoogd kerkhof, verraadt vele bouwfasen. De sobere toren met overhellende spits en het schip stammen uit het eind van de dertiende en het begin van de veertiende eeuw. Aan de oostkant valt het zestiende-eeuwse gotische koor op. Aan de kerk in haar huidige vorm ging een romaans kerkje uit de twaalfde/dertiende eeuw vooraf. Het torenportaal deed ooit dienst als dorpsgevangenis.

Exterieur/interieur

Robuust torenportaal met koepelgewelf in onbepleisterd metselwerk. De voorkerk heeft witgepleisterde muren met stemmige glas-in-lood-ramen, overkoepeld door een houten tongewelf. Achter op het balkon een kabinetorgel van de Duitse orgelbouwer E. Leichel uit ca. 1875, waarin ouder pijpwerk voorkomt. In het schip eikenhouten banken waarin 16de eeuwse gesneden panelen en smeedijzeren kaarsenstandaards zijn opgenomen. Het laat-gotische koor is door midddel van een triomfboog van het oudere schip gescheiden.
Zowel op het netgewelf als op de noordwand van het koor zijn opmerkelijke schilderingen aangebracht. Tegen de oostwand staat een kansel uit de achttiende eeuw met daarvoor een in het gewelf opgehangen neo-gotische kroonluchter. De dertiende-eeuwse doopvont herinnert aan het romaanse kerkje. Een gedenksteen in het koor herinnert aan de watersnood van 1799.

Restauraties
De kerk van Leur is in 1976 overgedragen aan de SOGK. De zeer noodzakelijke restauratie startte in 1984 Exterieur/Interieuen werd op 12 juni 1987 voltooid. Bij deze gelegenheid werd de kerk feestelijk in gebruik genomen. 

Landhuis

Te midden van dit parkbos vinden we geen kasteel, maar een sober, statig landhuis met classicistische motieven uit de 18e eeuw. Het landgoed telt bijna 50 hectare en is nog altijd in bezit van de familie Verschuer. Een eindje verder ligt het gehucht Leur, met de bovenvermelde prachtige kerk uit de 13e/14e eeuw. Heel bijzonder zijn enkele originele muurschilderingen uit de 15e/16e eeuw. Op het landgoed is een bezoekerscentrum, gevestigd in een oude Vlaamse schuur.

Bij de toegangspoort

Huis te Leur, particulier bewoond door Otto van Verschuer

Het landgoed telt bijna 300 hectare en is nogal altijd in bezit van een en dezelfde familie. 

Angus vee

In het prachtig gelegen Gelderse dorp Leur (bij Wijchen) wordt sinds 1994 Aberdeen Angus vee gehouden op de Leurse Angus Boerderij. De boerderij is een initiatief van Landgoed Heerlijkheid Leur.

Verkoop vleespaketten

Aberdeen Angus vee

Op de boerderij worden uitsluitend vleeskoeien van het ras Aberdeen Angus gehouden. De doelstelling van de boerderij is: op kleine schaal een alternatief te bieden voor de op bedrijfsmatige productie gerichte reguliere veehouderij, geen gesleep met dieren, geen voer uit de fabriek, geen lege wei met het vee het gehele jaar op stal, geen “productie om de productie”.

Aberdeen Angus vee

In plaats daarvan streeft de boer ernaar dit trotse, van oorsprong Schotse vee op een extensieve en natuurvriendelijk wijze te houden, in harmonie met de lieflijke omgeving. Met andere woorden, hij wil met respect en zorg met deze dieren omgaan. De bedrijfsopzet is bewust kleinschalig en zij hebben ook niet alléén de ambitie om groter te groeien, maar streven er vooral naar om de balans te bewaken tussen duurzaamheid en bedrijfsvoering.

Restaurant de Leurse Hof
De boerderij waarin het restaurant is gevestigd behoort tot het landgoed van familie Van Verschuer en is gebouwd rond 1840. Het pand heeft een rijke historie en heeft door de jaren heen vele bezoekers aangetrokken.

Oorspronkelijk had uitsluitend het voorhuis van de boerderij de functie van café-biljart. Pas veel later (rond 1920) is de bovenverdieping gebouwd en heeft het pand dienst gedaan als leerlooierij, naast de functie van boerderij met koeien.

Destijds werd deze locatie tevens ANWB-punt voor de fietspomp, aangeboden door de Graaf van Limburg-Stierum. Er staat nog steeds een mooi oud ANWB bord aan de voorzijde van het pand, waarlangs de ‘doorgaande’ weg naar Wijchen liep.

De meest recente verbouwing, die van de zomermaanden 2006, is misschien wel de grootste in de geschiedenis van het pand geweest. Het geheel heeft nu een moderne, transparante, uitstraling (de open keuken, veel licht), maar met behoud van de oude, vertrouwde charme en sfeer van het gebouw.